Η δέκατη πληγή με την οποία σχετίζεται η λέξη "πέσαχ" ήταν ο θάνατος όλων των πρωτότοκων γιων των Αιγυπτίων-περιλαμβανομένου και του γιου του Φαραώ-καθώς και των πρωτότοκων των ζώων τους. Ο άγγελος προσπέρασε τις πόρτες των Ιουδαίων που ήταν βαμμένες με αίμα αρνιού και δε θανάτωσε τα πρωτότοκά τους (πρβ. Π.Δ. Έξοδος 12,23 καὶ παρελεύσεται Κύριος πατάξαι τοὺς Αἰγυπτίους καὶ ὄψεται τὸ αἷμα ἐπὶ τῆς φλιᾶς καὶ ἐπ᾿ ἀμφοτέρων τῶν σταθμῶν, καὶ παρελεύσεται Κύριος τὴν θύραν καὶ οὐκ ἀφήσει τὸν ὀλοθρεύοντα εἰσελθεῖν εἰς τὰς οἰκίας ὑμῶν πατάξαι).
Η εβραϊκή εορτή του Πάσχα γινόταν εις ανάμνηση της σωτηρίας των Εβραίων από τους Αιγυπτίους. Το Πάσχα αποτελούσε οικογενειακή εορτή. Εορταζόταν νύχτα, στην πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, την 14η του μήνα Αβίβ (που ονομάστηκε Νισάν μετά την Βαβυλωνιακή εξορία) με προσφορά νεαρού ζώου, χρονιάρικου, για να ευλογηθεί από το Θεό όλο το κοπάδι. Το σφάγιο ήταν αρνί ή κατσίκι, αρσενικό και αρτιμελές (Εξ. 12:3-6 λάλησον πρὸς πᾶσαν συναγωγὴν υἱῶν Ἰσραὴλ λέγων· τῇ δεκάτῃ τοῦ μηνὸς τούτου λαβέτωσαν ἕκαστος πρόβατον κατ᾿ οἴκους πατριῶν, ἕκαστος πρόβατον κατ᾿ οἰκίαν. ἐὰν δὲ ὀλιγοστοὶ ὦσιν ἐν τῇ οἰκίᾳ, ὥστε μὴ εἶναι ἱκανοὺς εἰς πρόβατον, συλλήψεται μεθ᾿ ἑαυτοῦ τὸν γείτονα τὸν πλησίον αὐτοῦ κατὰ ἀριθμὸν ψυχῶν· ἕκαστος τὸ ἀρκοῦν αὐτῷ συναριθμήσεται εἰς πρόβατον. πρόβατον τέλειον, ἄρσεν, ἐνιαύσιον ἔσται ὑμῖν· ἀπὸ τῶν ἀρνῶν καὶ τῶν ἐρίφων λήψεσθε.καὶ ἔσται ὑμῖν διατετηρημένον ἕως τῆς τεσσαρεσκαιδεκάτης τοῦ μηνὸς τούτου, καὶ σφάξουσιν αὐτὸ πᾶν τὸ πλῆθος συναγωγῆς υἱῶν Ἰσραὴλ πρὸς ἑσπέραν.), δεν έπρεπε να σπάσει κανένα κόκαλο του (Έξ. 12:46, Αρ. 9:12 οὐκ ἀπολείψετε ἀπ᾿ αὐτοῦ ἕως πρωΐ καὶ ὀστοῦν οὐ συντρίψετε ἀπ᾿ αὐτοῦ· τὰ δὲ καταλειπόμενα ἀπ᾿ αὐτοῦ ἕως πρωΐ ἐν πυρὶ κατακαύσετε. ), ενώ το αίμα του ως ένδειξη προστασίας, το έβαζαν στην είσοδο κάθε σπιτιού (Εξ. 12:7,22 καὶ λήψονται ἀπὸ τοῦ αἵματος καὶ θήσουσιν ἐπὶ τῶν δύο σταθμῶν καὶ ἐπὶ τὴν φλιὰν ἐν τοῖς οἴκοις, ἐν οἷς ἐὰν φάγωσιν αὐτὰ ἐν αὐτοῖς). Οι μετέχοντες στο δείπνο ήταν ντυμένοι, έτοιμοι για ταξίδι (Έξ. 12:8-11 οὕτω δὲ φάγεσθε αὐτό· αἱ ὀσφύες ὑμῶν περιεζωσμέναι, καὶ τὰ ὑποδήματα ἐν τοῖς ποσὶν ὑμῶν, καὶ αἱ βακτηρίαι ἐν ταῖς χερσὶν ὑμῶν· καὶ ἔδεσθε αὐτὸ μετὰ σπουδῆς· πάσχα ἐστὶ Κυρίῳ.).
Αυτά τα στοιχεία νομαδικής, οικογενειακής ζωής μας δείχνουν μια πολύ παλαιότερη προέλευση του Πάσχα, που θα μπορούσε να είναι το αίτημα των Ισραηλιτών στον Φαραώ να πάνε στην έρημο για να κάνουν θυσία στο Θεό τους. (Έξ. 3:18, 5:1 εξ καὶ εἰσακούσονταί σου τῆς φωνῆς· καὶ εἰσελεύσῃ σὺ καὶ ἡ γερουσία Ἰσραὴλ πρὸς Φαραὼ βασιλέα Αἰγύπτου καὶ ἐρεῖς πρὸς αὐτόν· ὁ Θεὸς τῶν Ἑβραίων προσκέκληται ἡμᾶς· πορευσόμεθα οὖν ὁδὸν τριῶν ἡμερῶν εἰς τὴν ἔρημον, ἵνα θύσωμεν τῷ Θεῷ ἡμῶν./Καὶ μετὰ ταῦτα εἰσῆλθε Μωυσῆς καὶ Ἀαρὼν πρὸς Φαραὼ καὶ εἶπαν αὐτῷ· τάδε λέγει Κύριος ὁ Θεὸς Ἰσραήλ· ἐξαπόστειλον τὸν λαόν μου, ἵνα μοι ἑορτάσωσιν ἐν τῇ ἐρήμῳ. καὶ εἶπε Φαραώ· τίς ἐστιν οὗ εἰσακούσομαι τῆς φωνῆς αὐτοῦ, ὥστε ἐξαποστεῖλαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ; οὐκ οἶδα τὸν Κύριον καὶ τὸν Ἰσραὴλ οὐκ ἐξαποστέλλω.). Παρ' όλα αυτά όμως, η έξοδος από την Αίγυπτο έδωσε στο Πάσχα την οριστική του σημασία. Το αναμνηστικό γεύμα του ιουδαϊκού Πάσχα, το οποίο περιλαμβάνει άζυμο ψωμί και κρασί, ονομάζεται Σεντέρ. Την Μεγάλη Πέμπτη βάφουμε κόκκινα τ' αβγά.
Μεταγενέστερα το Πάσχα υιοθετήθηκε ως εορτασμός από τους Χριστιανούς αναφορικά με τον θυσιαστικό θάνατο και την ανάσταση του Ιησού Χριστού. Όπως ο παλαιός Ισραήλ εόρταζε το πέρασμα από την Αίγυπτο στη Γη της Επαγγελίας έτσι κι ο νέος Ισραήλ της Χάριτος εορτάζει τη θυσία και την Ανάσταση του Χριστού, με την οποία πέρασε από τη δουλεία στην ελευθερία, από το θάνατο στη ζωή. Κι όπως στην πρώτη περίπτωση αιτία της σωτηρίας έγινε ο αμνός με το αίμα του οποίου βάφτηκαν οι θύρες των Εβραίων, έτσι και στο χριστιανικό Πάσχα αιτία της σωτηρίας είναι ο Αμνός του Θεού, ο Χριστός, που με τη θυσία του μας έσωσε από το θάνατο και την αμαρτία.
Της Πάμελας Τσιούτσια
Τα Αδών(ε)ια» ή Αδώνια μυστήρια μοιάζουν με τις μ.Χ. γιορτές του Πάσχα. Κατά την πένθιμη ημέρα θανάτου ή «Αφανισμού του Αδωνη» (παρόμοια της Σταύρωσης ή ταφής του Χριστού), οι εθιμοτυπικές εκδηλώσεις λύπης των αρχαίων Ελλήνων περιλάμβαναν τοποθετήσεις ξύλινων ομοιωμάτων σε νεκρικές κλίνες (αντίστοιχο του Επιτάφιου) στολισμένες με άνθη, κλαδιά φυτών και καρπούς περιτυλιγμένα με κορδέλες που έφεραν ισοσκελείς σταυρούς, συνοδευόμενα από θυμιάματα (λιβάνια κ.ά.)
Σε ορισμένες περιοχές της αρχαίας Ελλάδας τα Αδώνια γίνονταν την ίδια περίπου ανοιξιάτικη εποχή με το Πάσχα μ.Χ. (κατά την πρώτη Πανσέληνο μετά την πρώτη ισημερία του Μαρτίου), ενώ σε άλλες ελληνικές περιοχές μεταξύ 15 Αυγούστου και 15 Σεπτεμβρίου (μέσα του μηνός Βοηδρομιώνος).
Επίσης, σε στέγες κατοικιών τοποθετούσαν γλάστρες με φυτά που τα πότιζαν με νερό επί 8 ημέρες (σιτάρι, μαρούλι, μάραθο) για επαρκή φωτοσύνθεση και ευφορία, ως ομοιώματα των «Κήπων του Αδωνη», που αποτελούσαν σημάδι γονιμότητας των εδαφών, ένα είδος μετάβασης από τον αφανισμό (θάνατο) στη ζωή.
Οι περιφορές όλων των προετοιμασμένων πένθιμων και μη τελετουργικών στοιχείων γίνονταν στους δρόμους μόνο από γυναίκες, ξυπόλυτες και γυμνόστηθες με λυμένα μαλλιά, οι οποίες θρηνούσαν ψάλλοντας σχετικά άσματα (Αδωνίδια) με τη συνοδεία μικρού αυλού (Γίγγρας).
Στο τέλος των περιφορών, όλα τα περιφερόμενα είδη (νεκρικές κλίνες, ομοιώματα Αδωνη, γλάστρες κ.ά.) ρίχνονταν σε νερό (θάλασσα, λίμνη, ποτάμι, δεξαμενή κ.α.), με ταυτόχρονες παρακλήσεις να επιστρέψει στη ζωή ο θεός Αδωνις (από τον Κάτω Κόσμο).
Κατά την επόμενη ημέρα χαράς (παρόμοια της Ανάστασης του Χριστού), των εορτασμών της «Εύρεσης» (προς χάριν της θεάς Αφροδίτης), θυσίαζαν αγριόχοιρους και έτρωγαν πλούσια γεύματα εορτάζοντας (οικογενειακά – ομαδικά), με χαρούμενους τοπικούς εθιμοτυπικούς τρόπους (τραγούδια, χορούς με μουσικά όργανα). Τη σύγχρονη εποχή, και μετά τις αναφορές των Πατέρων της Εκκλησίας και ιδιαίτερα του Χρυσόστομου, υπήρχε η πίστη ότι κατά τη γιορτή των Αδώνιων επικρατούσαν τα σεξουαλικά όργια και εμφιλοχωρούσαν οι ερωτικές ασυδοσίες. Κάτι που δεν ίσχυε αφού η λέξη όργιο στην αρχαία Ελλάδα συμβόλιζε την έκσταση, τη θέωση και την ιερή μανία που επερχόταν μέσω του χορού και της μουσικής του αυλού και άσκαυλου. Η λέξη όργιο άλλαξε σημασία κατά τα ρωμαϊκά χρόνια όπου και εορταζόταν δεόντως ο Θεός Πρίαπος (Φαύνος) κάτι που επηρέασε τους πρωτοχριστιανούς να θεωρήσουν ότι όλες οι οργιαστικές τελετουργίες τελούνταν μετά της συνοδείας έκφυλων ερωτικών πράξεων.
Η λατινική Βιβλική μετάφραση Βουλγάτα αποδίδει τον Θαμμούζ (Ο’) ή Ταμμούζ (Μασοριτικό κείμενο) του βιβλίου του Ιεζεκιήλ (8:14) ως «Αδωνι» (Adonidem, Vg), ταυτίζοντας έτσι τη βαβυλωνιακή θεότητα με τον Αδωνι της αρχαιοελληνικής λατρείας. Ο Ωριγένης δηλώνει ότι «εκείνον που οι Ελληνες ονομάζουν Αδωνι, ονομάζεται Θαμμούζ από τους Εβραίους και τους Σύρους» και ότι οι λάτρεις του γιόρταζαν κάθε χρόνο το θάνατό του με θρήνους και κατόπιν την ανάστασή του με χαρούμενες τελετές. Παρόμοιες αναφορές κάνουν οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς Ιερώνυμος, Κύριλλος και Πορφύριος. Στο αρχαιοαιγυπτιακό πάνθεον ταυτιζόταν με τη λατρεία του Οσιρι, συζύγου της Ισιδας, ενώ στην χανανιτική λατρεία με τον Βάαλ. Οι μαρτυρίες φανερώνουν ότι η συγκεκριμένη λατρεία εξακολουθούσε να υφίσταται ακόμη και κατά τον Μεσαίωνα.
Αδώνια λέγονταν και οι θρήνοι που ψάλλονταν για τον Αδωνι όπως ο «Επιτάφιος Αδώνιδος», που έχει διασωθεί και τον οποίο έψελναν κατά το θάνατο του Θεού. Κατάλοιπο των Αδώνιων είναι επίσης ο «Ζαφείρης», παιχνίδι και τραγούδι στην Ηπειρο την Πρωτομαγιά, όπου ένα αγόρι προσποιείται ότι πεθαίνει και τότε τα κορίτσια το στολίζουν με άνθη και το μοιρολογούν μέχρι να αναστηθεί. Πρόκειται για μια γονιμική γιορτή που τελείται για την ευφορία της γης. Το ίδιο έθιμο, με το όνομα «Φουσκοδέντρι», τελείται και στην Καστανιά Στυμφαλίας, με το όνομα «Κάνναβο» στον Πόντο, ως «Λειδινός» στην Αίγινα και ως «Λάζαρα» ή «Λαζαρικά» στην Αμμόχωστο. Παρόμοια έθιμα συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Αν και κατά τα πρώτα χρόνια οι Πατέρες της Εκκλησίας καταδίκαζαν τα αρχαία ταφικά τελετουργικά δρώμενα, η προσήλωση των Ελλήνων σε αυτά ήταν τόσο ισχυρή που αναγκάστηκαν να τα ενσωματώσουν στην χριστιανική λατρεία.
Επιμέλεια: Γιάννα Κατσαγεώργη
Πηγή: ekirikas.com
